Waarom we op de valse SSW na hoopvol moeten zijn voor winter 2016-2017

Het aftellen is begonnen dames en heren! Over minder dan 24 uur gaan de klokken weer in wintermodus en dat laatste doen wij hier ook. Een ander jaargetijde breekt aan. Als je de berichten en reacties hier op de site, maar zeker ook op andere sites hebt gevolgd, dan weet je dat er momenteel van alles boeiends aan het gebeuren is in onze atmosfeer. Verschillende media berichtten over een ongewoon vroege opwarming van de stratosfeer (Sudden Stratospheric Warming – SSW) wat de kansen op winterse uitbraken serieus verhoogt. Baalde ik toen even dat wij niet als eerste met dat bericht kwamen, zeker omdat ik er een paar weken geleden nog een bericht over wou schrijven, maar er door tijdgebrek niet aan toekwam. Toch valt er nog een en ander over te zeggen. En niet alleen daarover hoor: er zijn nog redenen waarom we hoopvol mogen zijn voor echt laagland-winterweer de komende maanden.

Eerst over die SSW. Voor diegenen die er totaal niet mee vertrouwd zijn: een SSW ontstaat doordat heel hoog in de stratosfeer (luchtlaag van 10 tot 50 km hoogte) de poolwervel, die normaal gezien vanaf deze maand weer op gang komt, plots heel erg begint te wiebelen. Zo kunnen er golven in ontstaan net zoals golven op de zee. En wanneer zo’n golf te hoog wordt kan die achterwaarts omslaan en breken. OK, dat achterwaarts omslaan zie je dan weer niet op zee natuurlijk, maar met je fantasie kan je je er wel een en het ander bij voorstellen. Een gevolg van dat omslaan, is dat de lucht samengeperst wordt en daardoor opwarmt waardoor heel de poolwervel verstoort wordt of zelfs helemaal stilvalt en omkeert van richting. Wil je een meer gedetailleerde omschrijving, lees dan even dit bericht dat ik er vorig winterseizoen over schreef even terug.

Groot was mijn verbazing toen ik deze week dan deze figuur bekeek. Het geeft de temperatuur weer van heel de onderste 50km van de atmosfeer op hoge breedtegraden van het lopende jaar. Links is januari en rechts december. Vandaag (eind oktober) zitten we dus vlak voor de N van november. En huh? Er is helemaal geen SSW te zien??? Tsja, je kan moeilijk iets opwarmen wat nog niet koud is natuurlijk.

Maar zo ziet een SSW er normaal uit. De opwarming begint helemaal bovenaan de stratosfeer op 50 km, en die zet zich dan steeds verder naar onderen door. Ik heb nu even die van eind 2011 genomen, want dat was de eerste SSW die we hier op de site uitvoerig besproken hadden, en die leidde ook effectief tot een felle koude periode in de LL enkele weken later. Dat was het jaar dat we hier op site als reageerders via een wedstrijd zelf boude voorspellingen konden doen, weet je nog? Maar dat even ter zijde.

Terug naar de actuele situatie die je hier in deze animatie mooi kan volgen. Nope, duidelijk geen opwarming van de stratosfeer boven de Noordpool te zien momenteel op het 10hPa-vlak (zo’n 30 km hoogte). Wel boven Antarctica, maar dat heeft vermoed ik dan weer eerder te maken met het einde van de winter daar.

En toch hadden de andere media het niet volledig fout de voorbije week. De poolwervel is momenteel wel degelijk gesplitst. Niet als gevolg van een SSW dus, maar wel omdat er in de troposfeer en de onderste stratosfeer momenteel veel warmte hangt, waardoor de poolwervel maar niet op gang komt dit jaar. Laten we het gewoon maar een valse SSW noemen. Geen echte, maar de uitwerking is voorlopig wel hetzelfde.

Als we verder in de toekomst kijken, zien we dat de split er na komende week uitgaat en er wat meer schwung komt in de poolwervel. Maar hij ligt dan nog steeds niet op zijn normale plaats. Het lijkt dan eerder op een poolwervelverplaatsing. Zou die ook vals zijn? Tsja, we beleven duidelijk boeiende tijden want zoiets heb ik eerlijk gezegd zelf nog nooit gezien.

Onderaan de stratosfeer op zo’n 12km hoogte (waar we in de buurt van de bekende straalstroom komen), zien we dat de circulatie binnen 10 dagen heel sterk meandert in onze omgeving, met hogedrukimpulsen boven de Atlantische Oceaan, en West-Europa in een noordwestelijke hoogtestroming. Leuke vooruitzichten nu we zo richting winter gaan!

En afsluitend: volgende winter zal de QBO in zijn oostelijke fase zitten, en met een tegen dan nog lagere zonneactiviteit (solar flux onder de 100 fsu) zal de kans op een Major SSW in winter ’16-’17 wel groot zijn. Ik kijk er alvast naar uit!

Trouwens, in dat bericht van vorige winter (zie link hogerop) sloot ik toen af met de bovenstaande quote. Je ziet het, je leest het toch eerst op WSWM 😉

Op die quote toch nog even doorgaan, want de voorbije jaren kwam ik in oktober telkens met een bericht over de kansen op het optreden van een echte SSW de daaropvolgende winter. Want dat lijkt voor een groot deel samen te hangen met de stromingen boven de evenaar (de Quasi Biennial Oscillation – QBO) en de activiteit van de zon. Ik ga er nu niet te hard op ingaan. Je kan altijd dit bericht van ongeveer twee jaar geleden weer eens nalezen. Ja, ik weet het, ik bezorg jullie flink wat leesvoer vandaag. Haha. En wil je de werking van de QBO aan het werk zien, bekijk dan zeker ook even deze animatie (wel even wat lager scrollen). Conclusie is dat wanneer de wind in de stratosfeer boven de tropen uit oostelijke richting waait, in combinatie met een zwakke zonneactiviteit, de kansen op een echte SSW groot zijn.

En ja hoor, de QBO zit nu in een oostelijke fase. Begin dit jaar was er wel even een grote verstoring (waarschijnlijk het gevolg van de El Niño toen), maar dat heeft zich later weer herstelt …

… en ook de zonneactiviteit is momenteel laag. Goed zo, veel kans dus dat we komend winterseizoen een echte Major SSW met dito poolwervelsplit gaan meemaken. Nu ja, dan moet de poolwervel wel eerst op gang komen natuurlijk Mij niet gelaten hoor, ik wil nu ook al wel meteen de winter induiken.

In het bericht van twee jaar geleden waar ik daarnet naar linkte, stond ook nog iets anders interessants. Is de Arctische Oscillatie (maat voor de sterkte van de straalstroom) in oktober heel sterk negatief (kleiner dan -1) of positief (groter dan +1), dan is er een kans van 64% dat dat de rest van de winter zo blijft. Een negatieve index wijst op de afwezigheid van een sterke straalstroom, een positieve op het omgekeerde. Dat jaar (2014) liep het in extremis nog mis. De AO is toen eind oktober geëindigd op een negatieve waarde net onder de -1. Net genoeg dus om die regel te laten opgaan. Maar je zag het al op deze grafiek. De AO stond op het punt om naar positief om te slaan, en dat hebben we de rest van die winter geweten. Een flutwinter van jewelste. Ach, laten we zeggen dat die winter dus het andere stukje van die 64% was.

Kijken we nu naar de huidige situatie, dan zien we voor dit jaar een AO-index voor oktober die nog een flink stuk lager ligt dan 2 jaar geleden. Woepwoep! Laten we zeggen: 60% kans dat dat de rest van de winter zo blijft. Een straalstroom die dus niet op gang komt met regelmatig kansen op flinke winterse uitbraken!

Je leest het, deze winter wordt anders dan de vorige drie. Goed, laten we er als slot nog snel wat kaarten bij nemen. Deze liet ik daarstraks al zien. De hoogtestroming neigt ernaar om binnen 10 dagen noordwestelijk te worden in ons deel van de wereld, met hogedrukimpulsen boven de Atlantische Oceaan …

… en dat zien we ook op de grondkaarten. Die noordwestelijke stroming, en een koud laag boven de oceaan dat onze kant op koerst in de GFS18-run van afgelopen nacht.

Dat laag schuift dan uiteindelijk onder de Lage Landen door wat de wind bij ons in de oostelijke hoek jaagt. Koud dus, en met kans om al wat witte vlokken in het laagland te zien. Maar … de termijn is wel heel erg ver. Dus nog niet op vastpinnen aub. Wel iets om naar uit te kijken, want …

… de GFS00-run van deze ochtend komt met een soortgelijke ontwikkeling. En EC? Die is momenteel nog niet helemaal binnen (straks wellicht een kleine update in de reacties), maar die neigt ook sterk naar dit scenario. Winter is comming weten we vanuit Game of Thrones. Hij is er nog niet, maar staat wel al op de kaarten. Tot later!

toevoeging:

De twee grote weermodellen gaan hand in hand want ook het Europese model komt met winterse kaarten op lange termijn!