Lichtende nachtwolken: seizoen heropend!

Hoewel de omstandigheden in onze omgeving de komende dagen niet helemaal  ideaal zijn (wisselvallige weersomstandigheden en storend maanlicht) toch speciale aandacht voor een bijzonder fraai fenomeen: lichtende nachtwolken. Aan het begin van de nacht van zaterdag op zondag toch nog even waargenomen en fraai vastgelegd door o.a. Karin Broekhuijsen in het Drentse De Kiel (bron: twitter)

Langer en meer zichtbaar was het spektakel o.a. in Polen: deze plaat is van Tomasz Adam uit Krakau (bron: spaceweather.com)

Daar waren ze ruim twee uur zichtbaar en op zeker moment zelfs tot hoog boven de horizon!

Blackpool Tower against a backdrop of amazing night shining #noctilucentclouds #nlc pic.twitter.com/nKwUYPz2pl

— Stephen Cheatley BFC (@Stephencheatley) 2 juli 2017

Ook veel meldingen en fraaie beelden uit Ierland en Groot-Brittannië!

Aurora over Noctilucent Clouds#photography by @dartanner#Canada #TeamTanner #space #weather #CanadaDay #travel 🇨🇦https://t.co/pC4M4QoxpQ pic.twitter.com/wHuYNGCQfN

— iTweetThere4iAM (@B_Ubiquitous) 1 juli 2017

En dit is wel een zeer fraaie zeg. Het poollicht ook maar meteen gevangen!

Hoe ontstaan en waarom zijn ze soms wel en dan weer niet zichtbaar? De titel van dit artikel zei het al: seizoen heropend! Dit zomerseizoen tot nu toe opmerkelijk weinig van het mooie schouwspel. Bovenstaande vergelijking zou natuurlijk cherry-picking kunnen zijn maar is wel degelijk symptomatisch voor de afgelopen periode. Na enkele eerste waarnemingen eind mei brak er een periode van bijna een maand zonder lichtende nachtwolken aan (tot vorige week); iets wat de afgelopen twintig jaar niet is voorgekomen. Overigens lijkt het fenomeen tegenwoordig vaker op te treden dan pak hem beet een eeuw geleden. Er wordt zo hier en daar voorzichtig een link gelegd met de uitstoot van de zogenaamde broeikasgassen. Kort gezegd: de theoretische aanname is dat de toegenomen CO2 concentratie in de mesopauze juist een (extra) koelend effect zou opleveren doordat er (meer) botsingen met onder meer zuurstofatomen plaatsvinden; meer ingekapselde warmte komt vrij en wordt richting heelal uitgestraald waardoor het in de betreffende luchtlaag dus kouder wordt. Meer methaan zou daarnaast meer water(damp) kunnen doen ontstaan. Veel is echter nog onbekend over het gedeelte van de atmosfeer waar we naar kijken. Weerballonnen kunnen zo hoog niet komen en ook satellieten richten daar (nog?) niet veel uit.

Enige slagen om de arm dus.  Slechts de Aura satelliet verricht wat metingen in dat gebied. Zoals de temperatuur op 83 kilometer hoogte; hierboven de grafiek daarvan. Wat blijkt? Een relatieve hittegolf! Gemiddeld genomen duikt de temperatuur op de hogere noordelijke breedtegraden eind mei onder de 145 graden Kelvin (-128 graden Celsius). Wat zo ongeveer de grens is waarbij de geringe aanwezige hoeveelheid waterdamp zich kan de-sublimeren (de fase overgang van gasvormig naar vast) op vaste deeltjes zoals met name meteorenstof; in feite hetzelfde als rijp aan het aardoppervlak in de winter. Afgelopen week is de “hittegolf” echter ten einde gekomen en zie daar: de lichtende nachtwolken verschenen weer!

Wat is de beste tijd om ze te spotten? De komende maand zijn er nog kansen! Het optreden is echter nog moeilijker voorspelbaar dan het poollicht. Nowcasting! Naast de genoemde voorwaarden geldt de randvoorwaarde zoals hier weergegeven. Omdat het -gereflecteerde-licht relatief zwak is moet het “donker” zijn; de zon dus minimaal zes (en maximaal 16) graden onder de horizon. Met de grootste kansen juist net onder die zes graden; zo ongeveer een uur na zonsondergang respectievelijk een uur voor zonsopgang.

Gisteravond rond elf uur. Lichtende nachtwolken… #kortstenacht pic.twitter.com/Oi0S0ApCGK

— Jeroen Donker (@jeroendonker) 21 juni 2017

Verwar ze dan ook niet met deze. Hoewel fraai; dit is “gewoon” cirrus-bewolking, net na zonsondergang.

Kenmerken van de lichtende nachtwolken zijn dat het nacht is (donker dus), ze door o.a. de hoge windsnelheden op die hoogte (soms tot 700 km/uur!) vaak snel van vorm veranderen en bovenal kenmerkend blauwwit van kleur zijn. Zoek ze daar waar de zon (onder de horizon) staat: aan het begin van de nacht in het noordwesten, aan het eind van de nacht in het noordoosten. Deze foto (Rotterdam-Nesselande) is uit mijn eigen hand: 4 juli 2014. Wie slaagt er in wat moois toe te voegen?