Wanneer we binnen een tiental jaar terugdenken aan het weer van 2018, zullen de meesten ongetwijfeld herinneringen aan de lange warme, droge zomer bovenhalen. Maar na het lezen van dit bericht is dat niet zo zeker. Het zou best kunnen dat we in de toekomst 2018 zullen markeren als het begin van een serie koude winters. Jawel, je leest het goed. Enkele lichten switchen momenteel op groen waardoor de kansen op een winter met ijs en sneeuw aanzienlijk stijgen. Sterker nog, die kansen zullen de komende drie jaar nog meer stijgen. Woeh, spannend. Is jullie interesse al gewekt? Prima! Lees dan rustig verder. Af en toe ga ik wat technisch worden, maar ik probeer het zo eenvoudig mogelijk weer te geven. Moest je achteraf nog met vragen zitten … shoot in de reacties.
Om de voorbije jaren tijdens de wintermanden aan langetermijnvoorspellingen te doen, hebben we regelmatig beroep gedaan op de Quasi Biennial Oscillation (de QBO). Dit is een luchtstroming boven de evenaar in de stratosfeer (luchtlaag tussen de 15 en de 50km hoog). De naam zegt het zelf: een cyclus duurt ongeveer twee jaar. De ene helft van de cyclus gaat de wind boven de evenaar van west naar oost (een positieve QBO), de andere helft is het omgekeerd. Waarom keken we vooral naar die QBO? Omdat we de voorbije jaren met een aflopend zonnemaximum te maken hadden en dat zijn dikwijls jaren waarin onze winterkansen vrij laag zijn. Wat we wel wisten, en de voorbije zeven jaar uitvoerig getest / ondervonden hebben, is dat er een stevige link bestaat tussen die QBO, de activiteit van de zon en het al dan niet kunnen optreden van een Sudden Stratospheric Warming (SSW): een plotse opwarming van de stratosfeer boven de poolgebieden. Zo’n plotse opwarming verstoort de poolwervel in de stratosfeer en werkt naar onderen door tot in de troposfeer (de luchtlaag van 0 tot 10 km hoogte waarin ons weer zich afspeelt). Denk maar even terug aan de zeer late winterprik die we de voorbije winter 2017-2018 hebben meegemaakt. Dat was een direct gevolg van zo’n SSW.
Gaan we komende winter weer zo’n SSW meemaken? Ik vermoed van niet, toch zeker niet in de tweede helft van winter ’18-’19. Wat is er nodig? We zitten momenteel met een lage activiteit van de zon en dan hebben we een negatieve QBO nodig met dus oostenwinden in de stratosfeer boven de evenaar. Omgekeerd in een periode met hoge zonne-activiteit. Dan hebben we net een positieve QBO nodig voor een SSW. ‘Goed zo’, zou je denken, want de zon is nu slap en de QBO is momenteel inderdaad negatief. Maar als je goed kijkt, zie je dat de huidige negatieve fase aflopend is. Wellicht dat de QBO deze maand al positief wordt. En indien niet zal dat de komende maanden wel zo zijn.
Nee, de kansen op het optreden van een SSW schat ik niet zo groot in, maar volledig uitsluiten doe ik het niet. We zitten immers nog in het omslagpunt. Hierboven zie je een grafiek waarin de sterkte van de poolwervel in de stratosfeer weergegeven wordt. De gele zone is de range waarin de sterkte van de poolwervel zich sinds het begin van de waarnemingen ooit in bevonden heeft. Positieve waardes wijzen op een sterke poolwervel en straalstroom waarbij de kansen op zachte Atlantische invloeden in onze regio groot zijn. Negatieve waardes wijzen op het omdraaien van richting van de poolwervel, waardoor koude continentale lucht ons makkelijker kan bereiken. De rode streepjeslijn geeft de situatie van vorige winter weer. Ziet iedereen de SSW van half februari? Goed zo. Kijk nu eens naar de paarse en lichtblauwe lijn. Dat is de langetermijnverwachting van het Amerikaanse CFS-model voor de komende maanden. En wat blijkt? De poolwervel lijkt maar amper op gang te willen komen komend seizoen. In december (de lichtblauwe controle lijn) en januari (de paarse verstoorde ensemblelijnen) is er gewoon een negatieve poolwervel! Ik zou zeggen: ‘Kom er maar in winter!’
Hoe valt dit nu te verklaren? Daarvoor moeten we onze blik weer naar omhoog richten, naar de zon. Regelmatige bezoekers van de site weten het. We zitten momenteel op het einde van een zonnecyclus. Er zijn momenteel zo goed als geen zonnevlekken (zie foto), de zon is dus weinig actief. Het echte minimum volgt wellicht ergens in 2019.
Heeft dat een invloed op ons weer? Zeker wel! Enerzijds voel je het aan je water. Denk maar even terug aan de koude winters van 2008-2012: allemaal in een (aflopend) zonneminimum. Maar een paar jaar geleden heeft deze studie het ook echt bevestigd. Bijzonder boeiend artikel en heb weer wat bijgeleerd. Voor de periode 1960-2009 is er een stevige correlatie gevonden tussen de activiteit de zon en sterkte van de straalstroom in ons stukje van de wereld, de NAO (Noord-Atlantische Oscillatie). Logisch ook. Een actieve zon zendt meer hoogenergetische UV-stralen naar ons waardoor de bovenste lagen van onze atmosfeer, vooral boven de tropen, meer opgewarmd worden. Dit veroorzaakt een groter temperatuursverschil met de poolgebieden, waardoor ook de straalstroom (die door dat temperatuursverschil veroorzaakt wordt) sterk is. Maar het verband is niet 1 op 1. Er zit een viertal jaar vertraging op. Concreet wil dit zeggen dat in een aflopend zonnemaximum de NAO gemiddeld positief zal zijn. De straalstroom is dan sterk in onze omgeving en de kansen op echt winterweer veeleer klein. Het goede nieuws is dat we die aflopende periode nu net achter de rug hebben! Een paar weken geleden nog meldde spaceweather.com dat de hogere atmosfeer sterk aan het afkoelen is omdat minder UV ons bereikt.
Nieuw voor mij (dankzij dat artikel) is dat ook de temperatuurverdeling van het water van de Atlantische Oceaan rechtstreeks met de NAO in verband staat. Een negatieve afwijking in de temperatuur van het zeewater ten opzichte van normaal zuidelijk van Groenland EN westelijk van Afrika EN een positieve afwijking westelijk van de VS en de Bermuda-eilanden leiden tot een positieve NAO … en omgekeerd. Weten jullie nog, ik denk een jaar of vier geleden, dat die koude waterbel tussen Canada en Groenland voor het eerst verscheen? Hajo dacht toen dat dat bij ons wel eens tot koude winters kon leiden. Niets was minder waar, het was net omgekeerd.
Hier de afwijkingkaart in zeewatertemperatuur van de voorbije maand juni. De gelijkenis is treffend, niet.
De actuele situatie laat zien dat de verdeling momenteel aan het veranderen is. Het water westelijk van Afrika is niet meer zo koud als de voorbije periode en de koude blob zuidelijk van Groenland heeft zich nog meer richting Europa verplaatst. Deels daardoor is het Noordzeewater de voorbije maand september al flink afgekoeld geraakt na die lange warme zomer. In ieder geval: Things are changing! En de kansen op de afwezigheid van een goed ontwikkelde straalstroom, poolwervel en aanvoer van zachte oceaanlucht de komende winter stijgen sterk! Wat zeg ik … komende winters, want het verband wordt de komende paar jaar enkel sterker! Pas binnen 5 à 6 jaar komen we weer in de andere situatie terecht. Toch wil ik nog een slag om de arm houden. We zitten nu op het omslagpunt, dus misschien is het nu nog net te vroeg? We zullen het moeten afwachten, maar de tekenen zijn hoopvol!
Ook hoopvol is dat reageerder Eduard een dag of tien geleden in de reacties linkte naar deze youtubefilm waarin de Brit Gav zo vriendelijk was om naar analogieën met het verleden te zoeken. En die heeft hij gevonden. In 1990 was de verdeling in zeewatertemperatuur in de Atlantische Oceaan vrij gelijkaardig aan die van nu.
En hier zie je de gemiddelde luchtdrukafwijking in de daaropvolgende winter. Scandihoog en oostelijke winden!
Hier (via heranalyse) de zeewatertempafwijking van september 1946.
En moeten we een tekening maken bij de legendarische ijskoude winter van 1947? Ik dacht het niet.
Wat berekenen de huidige langetermijn modellen? Antwoord: identiek hetzelfde! Hier de verwachte luchtdrukafwijking voor december 2018. Een blokkerend hoog nabij IJsland en aanvoer van ijskoude noordoostelijke lucht richting Lage Landen.
Hier de kaart voor januari 2019. Blokkerend hoog net noordelijk van ons. IJskoud!
En de kaart voor februari 2019 zou ons onder een dik pak sneeuw leggen! Pffft, wat gaan we allemaal beleven? Komt er nu eens een echte horrorwinter aan? Ik weet het niet zeker, maar hoopvol ben ik absoluut!
Afsluitend toch nog deze adder onder het gras. Er is momenteel een El Niño (warmer dan normaal zeewater in de evenaarsgebieden van de Stille Oceaan) in de maak en die zou alles kunnen verpesten. Om onze winterkansen gaaf te houden mag die zich komende maanden zeker niet tot een Major El Niño ontwikkelen. Die Major El Niño hebben we vanaf een positieve tempafwijking van +2°C. We zijn daar nog lang niet, maar we zien toch dat de laatste berekeningen (zie de blauwe lijntjes op de grafiek) er vrij dicht tegenaan schurken. Houden we in het oog de komende weken. Goed, ik moet afsluiten want de kids wachten op me op school. Tot later!
44 reacties
Gesloten voor reacties.